مقیاس بندی چند بعدی

مقیاس بندی چند بعدی یک تکنیک اکتشافی است، اکتشاف خصیصه های نهان در داده ها. مقیاس بندی چند بعدی را میتوان هم خانواده روش هایی همچون تحلیل عناصر اصلی، تحلیل عاملی و یا تحلیل خوشه ای دانست.

با این حال، مقیاس بندی چند بعدی تفاوتها و مزیت هایی نیز دارد. اصل زیر بنایی در مقیاس بندی چند بعدی این است که انسان ها بر اساس تشابهات و تفاوت های اشیا آنها را دسته بندی می کنند، رتبه بندی میکنند، ترجیح میدهند و…. برای همین مقیاس بندی چند بعدی معمولا از داده های تشابه استفاده میکند . تشابه بین محرک ها یا آیتم ها و یا اشیا. سپس این تشابهات مشاهده شده را به شکل نقاطی در یک فضای چند بعدی در می آورد.

مقیاس بندی چند بعدی فرض میکند که یک واقعیتی وجود دارد و سعی میکند داده های به دست آمده را به گونه ای پیکربندی کند که حداکثر تطابق با آن واقعیت را داشته باشد. برای همین مقیاس بندی چند بعدی مناسب نظریه پردازی است، چرا که این روش از تاریکی ها به ما میگوید.

یکی از خصیصه های متمایز کننده مقیاس بندی چند بعدی این است که داده های ورودی باید ماتریس مربع باشند. در ماتریس مربع، ردیف ها و ستون ها برابر هستند، در حالیکه در ماتریس مستطیل ردیف ها بیانگر آزمودنی ها هستند و ستونها بیانگر آیتم ها، محرک ها یا اشیا. بنابر این در ماتریس مربع هر آیتم، یا محرک با خودش مقایسه میشود.

بگذارید یک مثال بزنم: یکی از کاربرد های مقیاس بندی چند بعدی در ساختن پرسشنامه ها است. وولف معتقد بود که افراد یا دین را می پذیرند و یا دین را نمی پذیرند و هر یک از این دو دسته افراد نیز یا دین را تحت الفظی تفسیر می کنند و یا نمادین. به این ترتیب ۴ شیوه نگرش به دین به دست می آید. آشکارا پیدا است که در نظر وولف دو محور در شیوه نگرش به دین داری وجود دارد. یکی محور پذیرش دین (از پذیرش کامل تا عدم پذیرش) و دیگری محور تفسیر (از تفسیر نمادین تا تفسیر تحت الفظی).

از ادغام متعامد این دو محور ۴ شیوه نگرشی به وجود می آید که در زیر نشان داده شده. فونتاین و همکاران (۲۰۰۳) برای سنجش ابعاد مورد نظر وولف پرسشنامه ای طراحی کردند که هر یک از سوالات پرسشنامه روی هر دو محور بار داشت و برای تعیین روایی پرسشنامه هم از مقیاس بندی چندبعدی استفاده کردند.

همانطور که میدانید تحلیل عاملی یک روش تک بعدی است، یعنی هر سوال پرسشنامه روی یک بعد بار دارد، اما در مقیاس بندی چند بعدی هر سوال می تواند روی چند بعد بار داشته باشد. نتایج حاصل از تحلیل ها نشان داد که ساختار پرسشنامه دو بعدی است (نقاط پراکنده در طرح نشانگر موقعیت سوالات با توجه به دو بعد مورد نظر هستند). اگر بخواهید با تحلیل عاملی یا سایر شیوه های خوشه بندی کار را انجام دهید، راه به جایی نخواهید برد چرا که تمامی روش های خوشه بندی دیگر تک بعدی هستند و در آنجا هر سوال صرفا یک چیز را میسنجد اما در این نوع از پرسشنامه ها هر سوال دو چیز را میسنجد.

مثلا یکی از سوالات پرسشنامه این بود: «هر نظری درباره خداوند تحت تاثیر زمانی است که آن نظر ارائه شده است». این گویه علیرغم بار داشتن روی بعد نحوه تفسیر (که نشانگر تفسیر نمادین از دین است)، روی میزان پذیرش (که نشانگر دو دسته افرادی که دین را پذیرفته یا نپذیرفته اند میباشد) هم بار دارد.

بگذارید مثال ساده تری بزنم. مثلاً فرض کنید فواصل بین شهر های ایران را دارید و میخواهید از آنها یک نقشه دو بعدی بسازید، یک بعد بیانگر طول جغرافیایی و دیگری بیانگر عرض جغرافیایی، این کار را میتوانید با مقیاس بندی چند بعدی انجام دهید. مقیاس بندی چند بعدی هر شهر را به صورت یک نقطه در آورده و آن را در یک نقشه دو بعدی برایتان ترسیم می کند. حتی اگر بخواهید ارتفاع شهر ها از سطح دریا را نیز محاسبه کنید، آن وقت مقیاس بندی چند بعدی یک نقشه سه بعدی از شهر ها را به شما نشان خواهد داد که بیشترین تناسب را با واقعیت دارد.

در این مثال هر شهر روی هر دو بعد ارزشی را به خود اختصاص میدهد مانند سوالات پرسشنامه فونتاین و همکاران. نه تنها در ساخت مقیاس، بلکه در ساخت ویژگی های شخصیتی، در حیطه ادراک، احساس، شناخت و بسیاری از حیطه های دیگر نیز مقیاس بندی چند بعدی کاربرد دارد.