شروع کار با نرم افزار لیزرل

حتماً شنیدید که یه بنده خدایی میره حرم امام رضا و ازش میخواد که تو بانک برنده بشه و کلی التماس میکنه تا اینکه ندا میآد: فلانی برو حساب باز کن تا بشه یه کاري کرد بدون حساب که نمیشه!!! حالا شما اول بایستی نرم افزار را تهیه کنید. این نرم افزار در سایت سازنده به صورت نسخه دانشجویی عرضه شده ولی میتونید به تهیه ورژن نهایی آن نیز از مراکز رایانه اقدام کنید. بدون داشتن نرم افزار و کار همزمان آن با مطالعه این جزوه نمیتوانید کاري از پیش ببرید. شما میتوانید با استفاده از لینک زیر نسخه دانشجویی(که براي تحلیل کافیه) و نسخه 15 روزه را دریافت کنید: http://www.ssicentral.com/lisrel/downloads.html اگر لینک خراب بود با جستجو در اینترنت میتوانید آنرا پیدا کنید! با توجه به مبانی نظري خود مدل نظري را رسم کنید. فرض کنیم مدل نظري یک محقق مانند شکل زیر باشد:

در اینجا متغیر وفاداري به برند به عنوان وابسته و باقی بعنوان مستقل شناخته میشوند. همچنین متغیرهاي کیفیت وتصویر نیز بعنوان هم مستقل و هم وابسته و درنهایت متغیر آگاهی فقط بعنوان مستقل شناخته میشود. استحضار دارید که میتوانیم در این راستا فرضیات چندي را برشماریم، مثلاً بین آگاهی از برند وفاداري به برند رابطه وجود دارد. و فرضیات دیگري که با توجه به فلشهاي موجود در نمودار قابل تشخیص است. اما این مدل برگرفته از مبانی نظري است و محقق قصد دارد که میزان تأثیر هر کدام از متغیرهاي مستقل بر روي وابسته و در نهایت برازندگی مدل خود را ارزیابی نماید. گفتنی است که هر کدام از فلش ها نشان از مقداري تأثیر دارد. نکته مهم اینکه هر کدام از متغیرها با تعدادي گویه(پرسش) در پرسشنامه سنجیده شده است و هیچ یک از متغیرها به طور مستقیم از پاسخگو سؤال نشده است. به همین جهت گویههاي پرسشنامه، متغیرهاي آشکار و اینها متغیرهاي پنهان مکنون هستند. پس بنابراین بهترین نوع نمایش مدل به صورت زیر است:

در مدل فوق متغیرهاي آشکار(گویهها) به صورت مربع یا مستطیل، متغیرهاي مکنون یا پنهان یا سازه ها به صورت دایره یا بیضی، خطاها با ε (هم براي آشکارها و هم براي مکنونها)، بار عاملی یا وزن عاملی که نشان از همبستگی و میزان باري است که یک متغیر آشکار بر روي پنهان دارد و اصولاً بایستی بیشتر0/3 باشد با λ میزان تأثیر هر یک متغیرها بر روي دیگري نیز با استفاده از β نشان داده شده است. هدف ما این است که اولاً این مقادیر را اندازه گیري کرده و سپس مدل را ارزیابی کنیم. همچنین متغیر پنهان آگاهی(با 4 گویه)، تصویر(با 5 گویه)، کیفیت(با 5 گویه) و در نهایت وفاداري(با 4 گویه) سنجیده شده است. پس متوجه شدید که مدلیابی معادلات ساختاري دو بخش دارد، تحلیل عاملی(آنهم تأییدي، چون شما عاملها را تأیید میکنید و نه اکتشاف) و سپس رگرسیون چندگانه. پس بایستی با هر دو مبحث آشنا باشید. نرم افزار را اجرا کنید.

پس اجراي آن صفحه اصلی لیزرل به شکل زیر خواهد بود:

همانگونه که مشخص است این صفحه بسیار محیط سادهاي دارد. و این شما هستید که با دادههاي خود در این صفحه شروع بکار کرده و شلوغی و بینظمی را در آن ایجاد میکنید.

با کلیک بر روي آن پنجره مربوطه باز میشود و شما دادههاي مورد نظر را با توجه به فرمت آن که در شکل زیر مشخص است یافته و وارد لیزرل کنید.

می توانید بر روي فایل داده ها دابل کلیک (دوبار کلیک) کرده و یا با انتخاب آن گزینه Open را بزنید. پس از این کار پنجره دیگري باز میشود و از شما میخواهد دادهها را دوباره ذخیره کنید البته اینبار با فرمت لیزرل یعنی.(psf) پس ادامه دهید.

دادهها را با هر نام دلخواهی که دوست دارید(!!!)، در هرکجایی که دوست دارید(!!!) ذخیره کنید. البته پیشنهاد ما این همان پوشهاي که فایل داده هاي SPSS وجود دارد، می باشد. پس از اینکه این کار را انجام دادید ساده ي لیزرل به صورت زیر در می آید و این یعنی اینکه دادهها وارد لیزرل شده است و آماده کار!

حال نوبت به آن میرسد که کمی در رابطه با گزینه هایی که در نوار ابزار لیزرل وجود دارد کنکاش کنید و اگر با SPSS آشنایی دارید با آنها کار کنید. در قسمت بالا گزینه هایی وجود دارد که به کاربر توانایی کار با داده ها را داده و مباحثی را بجز بحث اصلی مدل یابی معادلات ساختاري بیان می دارد. با کلیک راست بر روي نام متغیرها می توانید نام متغیر را تغییر داده و آن را به نام دلخواه تغییر دهید(همانند تصویر زیر)

همچنین در این پنجره میتوانید دادههاي خود را اگر به صورت طیف لیکرت است به شکل فاصله درآورید تا تحلیل بهتري انجام گیرد پس این کار را صورت دهید.

خب، اگر فراموش نکرده باشید، ما یک مدل نظري داریم و این مدل بایستی در لیزرل مورد ارزیابی قرار گیرد. پس بایستی در صفحهاي از لیزرل آن را رسم کنید بنابراین بر روي (NEW) در گوشه سمت چپ بالا کلیک کنید تا پنجره آن باز شود.

پس از کلیک بر روي آن و زدن دکمه (OK) با پنجره زیر روبرو میشوید. در این پنجره از شما پرسیده میشود: نموداري را که بناست رسم کنید، میخواهید در کجا ذخیره کنید. شما هم به راحتی مکان آن(بهتر است در همان پوشه داده ها باشد) را انتخاب و ذخیره کنید . فرمت فایلهاي نموداري نیز (pth) است .

پس از اینکار و کلیک بر روي دکمه (Save) صفحه لیزرل به شکل زیر در می آید و این یعنی اینکه صفحه جدیدي باز شده و شما میتوانید مدل خود را رسم کنید.

در سمت چپ به راحتی جایگاه متغیرهاي آشکار (Observed) و پنهان(Latent) و در وسط صفحه نیز نوار ابزار مشاهده می کنید. شما بایستی دادههایی را که به لیزرل فراخوانی کرده اید به این بخش لینک کرده و عناوین متغیرهاي آشکار را دیده و در همین مسیر متغیرهاي پنهان را نیز ایجاد کنید. براي اینکار با توجه به شکل زیر بر روي گزینه ي Setup و پس از آن گزینه Variables کلیک کنید.

با انجام این دستور پنجره زیر باز میشود.

در قسمت متغیرهاي آشکار با کلیک بر روي (Add/Read Variables)از پنجره باز شده بر روي PRELIS System ) (File و در نهایت از قسمت (Browse) دادههاي خود با فرمت لیزرل(psf) را انتخاب و Ok کنید و با این کار لیست متغیرها آشکار خواهد شد. این مسیر به سادگی در شکل زیر نمایش داده شده است.

در رابطه با متغیرهاي پنهان نام اختصاري آنها را تایپ کرده و بر روي Ok کلیک کنید تا تمامی متغیرهاي پنهان که چهار تا میباشد اضافه گردد. پس از اینکار پنجره (Labels) به شکل زیر ظاهر خواهد شد.

حال بر روي گزینه(Next) کلیک کنید تا به پنجره بعد، که قرار است در آن داده هاي خود را به مدلی که بناست رسم ، کنید لینک نمائید. البته اگر بنا ندارید که پیش فرضها را تغییر دهید در همین مرحله بر روي ok کلیک نمایید .

بهتر است که در این بخش در نوارهاي باز شو همبستگی ها (Correlations) را انتخاب نمایید و گرنه که بدون تغییر پیش فرض okکنید. با اینکار صفحه رسم دیاگرام یا مدل به شکل زیر ظاهر میشود. که هنوز مدلی رسم نشده ولی متغیرهاي آشکار و پنهان در سمت چپ ظاهر شده است. در این بخش بایستی متغیرهاي مستقل و وابسته در بخش متغیرهاي پنهان(یعنی هر سه متغیر به جز آگاهی) را انتخاب کنید(در مقابل آنها علامت ضربدر بزنید). سپس متغیرهاي آشکار مربوط به متغیرهاي وابسته را نیز علامت ضربدر بزنید. سپس با حوصله تمام متغیرهاي آشکار و پنهان را همانند مدل تحلیلی انتخاب کرده و به سمت صفحه سفید بکشید(درگ کنید). نیازي نیست که همانند مدل رسم کنید چون لیزرل پس از تحلیل مدل را دوباره سازي کرده و به شکل دلخواه خود درخواهد آورد. سپس با استفاده از نوار ابزار و بوسیله فلش متغیرها را به یکدیگر وصل کنید همانند مدل ابتدایی کار و شکل زیر به جهت فلشها خیلی دقت کنید(البته اگر اشتباه بکشید خطا داده و نمیتوانید رسم کنید).

پس از اینکار از بخش(Setup) بر روي گزینه (Build SIMPLIS Syntax) ، کلیک کنید. تا پنجره زیر باز شود.

سپس بر روي علامت (Run lisrel) همانند تصویر کلیک کنید. در صورت اجراي صحیح مراحل با خروجی مشابه خروجی زیر روبرو خواهید شد.

حال اگر میخواهید بارهاي عاملی را ملاحظه کنید کافیست در نوار بالا (Estimates) بر روي گزینه standardized ) (solution کلیک کنید. تا ضرایب مدل تغییر کرده و شما بتوانید به راحتی بارهاي عاملی را ببینید.

حال اگر در این بخش دستور T-Value را اجرا کنید ضمن تغییر مقادیر بار عاملی ملاحظه میکنید که برخی از اعداد به رنگ قرمز در خواهد آمد، این بدان معناست که این روابط معنادار نیست و اگرچه تأثیر وجود دارد ولی این تأثیر معنادار نمی باشد. در مثال زیر، هر سه رابطه بین متغیرهاي مستقل و وابسته معنادار نیست.

شاخص(RMSEA) که برازش مدل را نشان میدهد( درباره برازش مدل در ادامه بیشتر میخوانید) چون بالاتر از 0/1 است نشان میدهد مدل از برازش خوبی برخوردار نیست. توجه کنید، هرگاه کاربر نیاز دارد که بین دادههاي لیزرل، مدل، کدها و ... حرکت نماید از منوهاي بالاي صفحه از گزینه(Window) می تواند استفاده نماید.

حال میخواهیم سایر آزمونهاي برازش مدل را انجام دهیم، به دین جهت از بخش (Window) ، بر روي فرمت (.out) کلیک کنید تا صفحهي مربوط به آن باز شود. این صفحه شبیه به تصویر زیر میباشد که در قسمت پایین آن شما می توانید سایر شاخصهاي برازندگی را ملاحظه فرمایید و براي بررسی وضعیت این شاخصها به بخش بعدي این نوشتار رجوع نمایید.