انواع طرح‌های تـحقیق آمیخته

از آنجا که روش‌های تحقیق کمی و کیفی به تنهایی نمی‌توانند پیچیدگی‌های مسایل و عناصر تشکیل‌دهنده نظام‌های تولید کالا و خدمات را بدون اریبی مورد مطالعه قرار دهند،ترکیب این روش‌ها مورد استفاده قرار گرفته و از آن تحت عنوان روش تحقیق آمیخته یاد شده است.در دهه گذشته استفاده از روش‌های تحقیق‌ آمیخته گسترش یافته است.

طـرح‌های تحقیق آمیخته را از یک نظر مـی‌توان بـه‌ دو‌ بخش‌ عمده تقسیم کرد:طرح‌های تحقیق به‌ روش‌ آمیخته‌ و طرح‌های تحقیق با مدل آمیخته.طرح‌های تحقیق به روش آمیخته طرح‌هایی هستند که در آن‌ها پژوهشگر در آغاز بررسی از پارادیـم‌ تـحقیق‌ کمی‌ استفاده می‌کند و سـپس طـرح تحقیق مبتنی بر‌ پارادیم‌ کیفی را به کار می‌برد.برای مثال، پژوهشگری ممکن است ابتدا یک طرح تحقیق آزمایشی(کمی)را به اجرا درآورد و پس‌ از‌ آن‌ به اجرای یک مصاحبه گروه‌های کانونی(کیفی)با آزمودنی‌ها بپردازد تـا نـظر‌ آنان را نسبت به نتایج طرح آزمایشی جویا شود و میزان توافق آنان را با نتایج آزمایش مورد‌ تحلیل‌ قرار‌ دهد.به عبارت دیگر طرح‌های تحقیق به روش آمیخته را می‌توان مانند‌ دو‌ بررسی کوچکتر در درون یک بـررسی وسـیع‌تر قلمداد کرد.

در طـرح‌های تحقیق با مدل آمیخته،پژوهشگر رویکردهای‌ کمی‌ و کیفی پژوهش را با هم می‌آمیزد و به اجرا در می‌آورد به‌ عنوان‌ مـثال،پژوهشگری‌ ممکن است یک بررسی پیمایشی را با استفاده از یک پرسشنامه شامل سـؤال‌های بـسته-پاسخ‌ و نـیز‌ انجام مصاحبه از طریق سؤال‌های باز-پاسخ(برای گردآوری داده‌های کیفی)به اجرا درآورد و سپس آن‌ ها‌ را تحلیل کند.یا این‌که،پژوهشگر دیگری مـمکن ‌ ‌اسـت ابتدا داده‌های کیفی را گردآوری کرده‌ و سپس‌ آن‌ها را به کمیت تبدیل کند و مورد تـحلیل قـرار دهد.

وانـگهی یکی دیگر‌ از‌ صاحب‌نظران طرح‌های تحقیق آمیخته را به شرح زیر به سه دسته تقسیم می‌کند:

الف.طرح‌های‌ تـحقیق‌ آمیخته بهم تنیده

ب.طرح‌های تحقیق آمیخته تشریحی

ج.طرح‌های تحقیق آمیخته اکتشافی

در اینجا به اختصار به‌ شـرح‌ هریک از این دسته‌ها پرداخـته می‌شود.

الف.طرح‌های تـحقیق آمیخته بهم تنیده

در این‌ نوع‌ طرح‌ها،پژوهشگر‌ به هردو مجموعه داده‌های کمی و کیفی وزن(اهمیت) مساوی می‌دهد.برای مثال برای پی بردن به‌ کیفیت‌ محیط‌ دوره و عملکرد یادگیری در دوره‌های آموزش رشد حرفه‌ای کارکنان،پژوهشگری که از‌ طرح‌ بهم-تنیده اسـتفاده می‌کند،سه مؤلفه را مورد توجه قرار می‌دهد:الف.در گردآوری نمره‌های آزمون عملکردی در دوره آموزشی‌ و اندازه‌گیری سایر متغیرها(از جمله دانش قبلی و…)و نیز گردآوری داده‌های کیفی از‌ طریق‌ مصاحبه و مشاهده به یک نسبت اهمیت‌ می‌دهد،‌ ب.داده‌های‌ کـمی و کـیفی مورد نظر را به‌ طور‌ همزمان گردآوری می‌نماید،ج.در تحلیل داده‌ها به مقایسه دو دسته داده‌های کمی و کیفی‌ می‌پردازد‌ تا همگونی یافته‌ها را نمایان‌ کند‌ و تطابق‌ نتیجه‌گیری‌ از‌ این دو دسته را آشکار سازد.

ب.طرح‌های تحقیق‌ آمیخته تشریحی

در این نـوع طـرح‌ها،پژوهشگر به منظور تشریح یک پدیده،وزن اصلی‌ را‌ به داده‌های کمی اختصاص می‌دهد،اما از‌ داده‌های کیفی برای تشریح‌ ابعاد‌ مختلف پدیده استفاده می‌کند.هم‌چنین،فرایند گردآوری‌ داده‌ها‌ را در دو مرحله به انجام می‌رساند.در مرحله اول داده‌های کـمی گـردآوری می‌شود،سپس‌ داده‌های‌ کیفی گردآوری می‌گردد.به عبارت دیگر،از‌ داده‌های‌ کیفی‌ برای توضیح بیشتر‌ و آشکار کردن برخی جنبه‌های‌ ابهام‌ برانگیز استفاده می‌شود.به رغم آشکاری مراحل انجام تحقیق،دشواری طرح تحقیق تشریحی در آن اسـت‌ کـه‌ پژوهـشگر درباره این‌که کدام جنبه از‌ پدیـده‌ مـورد مـطالعه‌ را‌ باید‌ با گردآوری داده‌های کیفی‌ بررسی کند،لازم است قبلا تصمیم‌گیری نماید.برای مثال،به منظور بررسی«فرایند اشتغال دانش‌آموختگان رشته‌هیا مدیریت در شهر‌ تهران»می‌توان‌ طـرح تـحقیق آمـیخته تشریحی را به‌ کار‌ برد.در‌ انجام‌ این‌ پژوهش،یکی از مـتغیرهای‌ اصـلی‌ مورد مطالعه می‌تواند مدت زمان بیکاری پس از دانش‌آموختگی باشد.بنابراین با گردآوری داده‌های کمی درباره این‌ متغیر،دامنه‌ و مدت زمان بیکاری مـشخص مـی‌شود. بـه‌ویژه با‌ تعیین‌ فراوانی‌ و نسبت‌ دانش‌آموختگان‌ در طیف بیکاری،می‌توان توزیع فراوانی صـفت متغیر را آشکار کرد.پس از این مرحله پژوهشگر می‌تواند با شناسایی دانش

آموختگانی که کمترین و بیشترین مدت زمان بیکاری را داشته‌اند،نسبت‌ به گـردآوری دادهـ‌های کـیفی از طریق مصاحبه و مشاهده مستقیم اقدام کند و اطلاعات تفصیلی درباره فرایند اشـتغال/بیکاری آنـان را به دست آورد و مورد تحلیل قرار دهد.

ج.طرح‌های تحقیق آمیخته‌ اکتشافی

در طرح‌های تحقیق آمیخته اکتشافی،پژوهشگر در صدد زمینه‌یابی درباره«موقعیت نامعین»می‌باشد.برای ایـن مـنظور ابـتدا به گردآوری داده‌های کیفی می‌پردازد.انجام این مرحله او را به توصیف جنبه‌های بی‌شماری از پدیـده هـدایت‌ مـی‌کند.با‌ استفاده از این شناسایی اولیه،امکان صورت‌بندی فرضیه(هایی)درباره بروز پدیده مورد مطالعه فراهم می‌شود.پس از آن،در مـرحله بـعدی،پژوهشگر مـی‌تواند از طریق گردآوری داده‌های کمی،فرضیه(ها)را‌ مورد‌ آزمون قرار دهد.

بنابراین در‌ این‌ نوع طرح‌های تحقیق آمیخته،به دادهـ‌های کـیفی اهمیت بیشتری داده می‌شود.علاوه بر آن در توالی گردآوری داده‌ها ابتدا داده‌های کیفی و سپس داده‌های کـمی گـردآوری‌ مـی‌شوند.بالاخره،پژوهشگر‌ بر مبنای یافته‌های حاصل‌ از‌ داده‌های کیفی، سعی بر آن دارد که داده‌های کمی را گردآوری کند تـا تـعمیم‌پذیری یافته را میسر سازد.