اخلاق علم داده: تأثیر بی‌پایان تکنولوژی بر انسان‌ها

اخلاق در علم داده (Ethics of data science) باید مورد توجه تحلیلگران، دیتا ساینتیست‌ها و حرفه‌ای‌های فناوری اطلاعات قرار گیرد. هر کسی که با داده‌ها سر و کار دارد باید با مبانی و اصول اخلاقی آشنا باشد. هرگونه حادثه‌ای مانند سرقت داده، ذخیره‌سازی نامناسب، جمع‌آوری غیراخلاقی داده و یا استفاده ناروا از داده‌ها باید توسط هر کسی که با هر نوع داده‌ای کار می‌کند، گزارش شود.
به‌عنوان مثال، یک کسب و کار ممکن است اطلاعاتی را در مورد مسیر مشتری از زمانی که آدرس ایمیل خود را در وبسایت کسب و کار وارد می‌کند تا زمانی که محصولات را خریداری می‌کند، ثبت و نگهداری کند. در این حالت، مهم است که گزارش شخص نگهداری شده و از دسترسی غیرمجاز محافظت شود.

اخلاق در علوم داده چیست؟

مطالعه و ارزیابی مسائل اخلاقی مرتبط با داده‌ها منجر به بوجود آمدن حوزه جدید در زمینه اخلاق شده است که به "اخلاق علوم داده" معروف است. داده‌ها ممکن است جمع‌آوری، ثبت، تولید، پردازش، به اشتراک‌گذاری و استفاده شوند. همچنین، این حوزه شامل داده‌ها و فناوری‌های مختلفی است که شامل هکرهای برنامه‌نویسی، کدهای حرفه‌ای و الگوریتم‌ها می‌شود.
در گذشته، اصول اخلاقی در حوزه کامپیوتر و اطلاعات بیشتر درباره محتوا و اطلاعاتی بود که در سیستم‌های کامپیوتری وجود داشت. اما با پیشرفت فناوری و افزایش حجم داده‌ها، توجه به اخلاق علم داده همچنین به مفاهیم و اصول مربوط به جمع‌آوری، استفاده، پردازش و به اشتراک گذاری داده‌ها گسترش یافته است. 
هنگامی که شرکت‌ها از افراد عادی داده‌ها را جمع‌آوری می‌کنند، مسائل اخلاقی مرتبط با حریم خصوصی، اطلاعات شخصی و استفاده نادرست از داده‌ها پیش می‌آید. اما وقتی شرکت‌ها شروع به استفاده از این داده‌ها برای منافعی می‌کنند که در ابتدا برای آن‌ها جمع‌آوری نشده بود، مسائل اخلاقی بیشتری مطرح می‌شود. به عبارت دیگر، شرکت‌ها با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده از افراد، سعی می‌کنند درآمدزایی کنند و از داده‌ها به طریقی استفاده کنند که قبلاً مشخص نبوده است. این موضوعات مرتبط با حریم خصوصی، اعتماد و اخلاق در جمع‌آوری و استفاده از داده‌ها را بیشتر به چالش می‌کشد.

5 اصل اخلاق داده برای حرفه‌ای‌های کسب و کار

در دورانی که داده‌ها به عنوان نفت جدید شناخته می‌شوند، شناخت مسائل اخلاقی مرتبط با جمع‌آوری، تحلیل و استفاده از داده‌ها بسیار حائز اهمیت است. در ادامه، 5 مسئله اخلاقی که هر دانشمند داده باید آگاهی داشته باشد، معرفی می‌شود.

مالکیت (Ownership)

اصل اول اخلاق داده این است که هر فرد حق مالکیت بر اطلاعات شخصی خود را دارد. همانطور که دزدی تلقی می‌شود که یک شیء را بدون اجازه صاحب آن بردارید، جمع‌آوری اطلاعات شخصی فرد بدون رضایت او غیرقانونی و غیراخلاقی است.
برخی از راه‌های متداول برای دریافت رضایت عبارتند از توافق‌نامه‌های کتبی امضاشده، سیاست‌های حریم خصوصی دیجیتال که از کاربران می‌خواهند با شرایط و ضوابط یک شرکت موافقت کنند و پنجره‌هایی که با استفاده از چک‌باکس به وبسایت‌ها اجازه می‌دهند رفتار آنلاین کاربران را با کوکی‌ها پیگیری کنند. هرگز فرض نکنید که مشتریان با جمع‌آوری اطلاعاتشان موافق هستند؛ همیشه از آنها اجازه بگیرید تا از مشکلات اخلاقی و قانونی جلوگیری کنید.

شفافیت (Transparency)

به‌علاوه، افرادی که داده‌ها متعلق به آنها هستند، حق دارند بدانند که شما چگونه قصد دارید اطلاعات شخصی آنها را جمع‌آوری، ذخیره و استفاده کنید. در هنگام جمع‌آوری داده‌ها، به‌شفافیت توجه کنید و اطلاعات لازم را به‌آنها ارائه دهید.
به‌عنوان مثال، تصور کنید که شرکت شما تصمیم گرفته است یک الگوریتم را برای شخصی‌سازی تجربه وبسایت بر اساس عادات خرید و رفتار کاربران پیاده‌سازی کند. شما باید سیاستی تدوین کنید که توضیح دهد کوکی‌ها برای پیگیری رفتار کاربران استفاده می‌شوند و داده‌های جمع‌آوری شده در پایگاه داده امن ذخیره می‌شود و یک الگوریتم آموزش داده می‌شود که تجربه وبسایت را شخصی‌سازی کند.
حق کاربران این است که به‌این اطلاعات دسترسی داشته باشند تا بتوانند تصمیم بگیرند که آیا می‌پذیرند کوکی‌های وبسایت شما را قبول کنند یا رد کنند. پنهان کردن یا دروغ گفتن درباره روش‌ها و اهداف شرکت، تقلب است و هم غیرقانونی و هم ناعادلانه نسبت به افرادی است که داده‌هاشان در اختیار شما قرار می‌گیرد.

حریم خصوصی (Privacy)

یکی از مسئولیت‌های اخلاقی مرتبط با رسیدگی به داده‌ها، حفظ حریم خصوصی اشخاص داده‌ها است. حتی اگر مشتری به‌شرکت شما اجازه داده باشد تا اطلاعات شناسایی شخصی قابل تشخیص (PII) او را جمع‌آوری، ذخیره و تجزیه و تحلیل کنید، این بدان معنا نیست که او می‌خواهد این اطلاعات به‌صورت عمومی در دسترس باشد.
PII یا Personally Identifiable Information هرگونه اطلاعاتی است که به‌هویت فرد مرتبط می‌شود. این اطلاعات معمولا شامل مواردی مانند نام کامل، آدرس، شماره تلفن، تاریخ تولد، کارت اعتباری، شماره حساب بانکی، شماره تأمین اجتماعی، شماره پاسپورت و سایر اطلاعاتی است که قابل استفاده برای شناسایی فرد است.
برای حفظ حریم خصوصی افراد، مطمئن شوید که داده‌ها را در پایگاه داده امن ذخیره می‌کنید تا به‌دست افراد ناصحیح نرود. روش‌های امنیتی داده که به‌حفظ حریم خصوصی کمک می‌کنند، شامل استفاده از رمزنگاری فایل (تبدیل اطلاعات به‌فرم قابل خواندن تنها با استفاده از کلید رمزنگاری) و محافظت از رمزعبور با دو مرحله تأیید هویت (dual-authentication) هستند.
یک راه برای جلوگیری از خطاها، حذف هویت مجموعه داده است. زمانی که تمام اطلاعات (PII) از آن حذف می‌شوند، تنها داده‌های ناشناس باقی می‌مانند و مجموعه داده شناسایی نمی‌شود. این اقدام باعث می‌شود تحلیلگران بتوانند روابط بین متغیرهای مورد علاقه را بدون ارتباط دادن نقاط داده به هویت افراد شناسایی کنند.

اندیشه پشت عمل (Intention)

قبل از شروع فرآیند جمع‌آوری داده‌ها، مهم است که در نظر داشته باشید چرا به‌این داده‌ها نیاز دارید و با استفاده از آن‌ها چه هدفی را دنبال می‌کنید. اگر قصد شما انجام فعالیت‌های ضداخلاقی مانند آزار دادن دیگران یا بهره‌برداری نامناسب از ضعف‌های افراد باشد، جمع‌آوری داده‌های آنان اخلاقی نیست. اخلاق در جمع‌آوری داده‌ها نیازمند داشتن قصد مشروع و انجام عملیات بر اساس مقررات و اصول اخلاقی است.
وقتی قصد شما خوب است – به‌عنوان مثال، جمع‌آوری داده‌ها برای به‌دست آوردن درکی از تجربیات بهداشت زنان به‌منظور ایجاد اپلیکیشن برای پاسخگویی به نیازهای فوری - باز هم باید هدفتان در جمع‌آوری هر قطعه داده را ارزیابی کنید.

پیامدها (Outcomes)

حتی در صورتی که قصد و هدف شما در جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها خوب باشد، نتیجه حاصل از این فرآیند ممکن است در نهایت به‌صورت ناخواسته آسیبی به‌افراد یا گروه‌هایی وارد کند. این نوع آسیب را "تأثیر ناهمسان" می‌نامند و در قوانین حقوق مدنی به‌عنوان فاقد اعتبار تلقی می‌شود، به‌این معنی که به‌طور غیرقانونی است. 
متأسفانه شما نمی‌توانید تا زمانی که تحلیل داده‌ها تکمیل شود، به‌طور قطعی پیش‌بینی کنید که چه تأثیری خواهد داشت. با این حال، با در نظر گرفتن این سؤال و اهمیت آن قبل از انجام تحلیل، می‌توانید هر نوع تأثیر ناهمسان محتمل را که ممکن است رخ دهد، تشخیص دهید. به‌این ترتیب، با آگاهی از احتمال وقوع تأثیر ناهمسان، می‌توانید اقدامات لازم را برای پیشگیری و کاهش آن اتخاذ کنید.

چرا اخلاق در عصر فراوانی داده‌ها اهمیت دارد؟

اهمیت اخلاق در علم داده، به‌خاطر لزوم وجود مجموعه قوانین و قواعدِ واضح است که تعیین می‌کند کسب و کارها چه کارهایی می‌توانند با اطلاعات شخصی‌ای که از مشتریان خود جمع‌آوری می‌کنند، انجام دهند و چه کارهایی مجاز نیستند. این مسئله به‌خاطر حفظ حریم شخصی و حقوق مشتریان بسیار مهم است و باید قوانین و استانداردهای مناسبی برای محافظت از اطلاعات شخصی تعیین شود.
تمامی کارشناسان معتقدند که برخی از مسائل اساسی باید اجرا شوند، حتی اگر هنوز در این حوزه فضای خاکستری وجود داشته باشد و هیچ چیز ساده و یک‌دست نباشد. این تنها چند موضوع مهم و ایده‌های راهبردی هستند که در حال حاضر بیشترین توجه را به خود جلب کرده‌اند. با این حال، هنوز فضای زیادی برای پوشش دادن به اخلاق داده وجود دارد و نیاز به پیشروی و توسعه بیشتر در این زمینه وجود دارد.