آموزش گام به گام نرم افزار AMOS

مقدمه اموس (AMOS) یکی از قویترین نرم افزار های مدل یابی معادلات ساختاری (SEM) است. این نرم افزار قادر است شما را در آزمون تحقیقات و نظریات با استفاده از تحلیل های چندمتغیره استاندارد شامل تحلیل رگرسیونی ، تحلیل عاملی ، همبستگی ها و تحلیل واریانس یاری رساند. همچنین امکان ایجاد فرضیات تحقیقی را در قالب مدل های نموداری فراهم کرده و سپس به کمک آماره های مقتضی آن ها را آزمون می کند.البته این نرم افزار یکی از اعضای خانواده نرم افزارهای مربوط به مدل یابی معادلات ساختاری است . نرم افزارهای شناخته شده تر دیگری نظیر LISERL و EQS جزء این مجموعه هستند . هرچند ممکن است از نظر گرافیکی خروجی AMOS به زیبایی دو نرم افزار دیگر نباشد . اما شیوه کار آسان و محیط ساده آن ، این امکان را برای کاربر فراهم نموده تا محقق با خیالی آسوده تر کار تجزیه و تحلیل را انجام دهد . 1-نصب و راه اندازی  به منظور نصب نرم افزار AMOS کافی است آیکون نصب  را از فایل مخصوص برنامه بر روی CD اجرا کرده و مراحل نصب را همانند سایر نرم افزار ها ی دیگر اجرا کنید.پس از کامل شدن مراحل نصب ، از طریق منوی استارت کامپیوتر و از برنامه های نصب شده به پوشه AMOS16 رفته و سپس برنامه Amos Graphics را اجرا کنید . پس از این کار نرم افزار مربوطه بالا می آید که محیط اولیه آن شبیه تصویر زیر می باشد. نوار آبی رنگ بالا ، نوار عنوان (title bar) نام دارد که در آن نام فایل جاری درج می شود . در زیر این نوار ، نوار منو (Menu Bar) قرار دارد که در آن منوهای Analize ,Diagram,View,Edit,File ,Help,Plugins,Tools قرار دارند. توضیح برخی از این منو ها در طول جزوه خواهد آمد . در سمت چپ تصوی جعبه ای وجود دارد که ابزارهای کاربردی مختلف را در خود جای داده است.درواقع ابزار های این جعبه به کاربر کمک می کند تا سریعتر و ساده تر بتوانند از آن استفاده کند.بیشتر این ابزارها از طریق کشو زیر منو ها قابل دسترسی است . البته در قسمت تنظیمات می توان این جعبه را اصلاح کرد و ابزار های دیگر را به آن اضافه یا از آن حذف کرد. 2-ورود داده ها کسانی که با نرم افزارهای آماری آشنا هستند می دانند که یکی از روش های شروع کار ورود داده هااست .(نظیر نرم افزار SPSS).اما در اموس امکان ورود داده در یک صفحه جداگانه وجود ندارد بلکه آنچه در اینجا اتفاق می افتد پیوند داده هاست.برای اینکار از منوی کناری یا جعبه ابزار ، کلید   (Select data file ) و یا کلید ترکیبی (Ctrl+D) را کلیک کرده تا کادری شبیه شکل زیر باز شود . برای اینکه بتوان فایل داده را برای نرم افزار معرفی کرد . کافی است مسیر آنرا مشخص نماییم .برای این منظور کلید (File name ) را بزنید و از این طریق فایل داده هایی که قصد دارید تجزیه و تحلیل آماری بر روی آن انجام گیرد را مشخص کنید . بعد از اینکه مسیر به درستی تعریف شد مشخصات داده ها در کادر خالی دیده می شود.ما در این مقاله آموزشی به عنوان نمونه با فایل مربوط به رضایت شغلی کارکنان تمرین خواهیم کرد . البته در این گزینه های دیگری نظیر مشاهده داده ها (که نیاز به نرم افزار SPSS دارد) و گروهبندی آنها وجود دارد که در قسمت بعدی آنرا توضیح می دهیم . 3-گروه بندی مدل در صورتی که بخواهید مدل طراحی شده را به تفکیک گروه های مختلف (نظیر جنس،تحصیلات،شغل و...) ببینید لازم است که تعداد ،نام گروه ها و داده های مربوط به هریک را به  نرم افزار معرفی کنید . به عنوان مثال ما می خواهیم مدل را برای سه دسته مردان ، زنان و کل دو جنس داشته باشیم . به این منظور ابتدا از منوی (Analize) گزینه ی (Manage Groups)را انتخاب نموده و در کادر ظاهر شده نام گروه ها را به جای عبارت (Group number 1) درج می کنیم . برای معرفی کروه های بعدی از کلید (New) استفاده می شود و در پایان کار کادر را می بندیم . سپس بایستی که داده ها را برای هریک از گروه ها معرفی نمود.برای این منظور با انتخاب کلید  از جعبه ابزار کادر مربوط به معرفی داده ها نمایان می شود . در این قسمت بعد از (1) مشخص کردن مسیر داده ها برای هریک از گروهها ، (2) متغیر گروهبندی را تعریف کرده (در این مثال جنسیت (Sex) ) و در نهایت (3) تعداد هریک از این گروه ها را انتخاب می کنیم . در خاتمه لازم است کلید ok را فشار دهید. این مراحل به ترتیب در شکل زیر نشان داده شده است.   4- ترسیم مدل برای ترسیم مدلی که قصد آزمون آنرا داریم از آیکون های گرافیکی داخل جعبه ابزار استفاده می شود . البته رسم نمودار بیشتر یک کار سلیقه ای است که با ممارست بیشتر آسانی آن مشخص می گردد . از اینرو از بی نظمی های طول کار نگران نباشید و سعی کنید تا حد امکان با تمرین ، جلوه زیباتری به مدلتان بدهید . در اینجا به منظور پرهیز از تطویل کلام ، مدل کاملی ارائه می دهیم که هم شامل مدل اندازه گیری و هم مدل ساحتاری مربوط به مثال رضایت شغلی باشد. در اینجا هدف ارائه تحلیل عاملی تاییدی و تحلیل در کنار هم و در قالب یک مدل است . بدین منظور به صورت مرحله ای ترسیم مدل را توضیح می دهیم . ابتدا با انتخاب یکی از ابزارهای ترسیمی (پیشنهاد می شود به دلیل راحتی کار ابزار (Draw a latent)  را انتخاب کنید)شروع به کشیدن متغیر های پنهان و آشکار در قالب تحلیل عاملی میکنیم . از آنحاییکه مدل مثالی ما شامل سه متغیر پنهان با سه عامل و هرکدام از عامل ها نیز شامل چهار متغیر است . کافی است که با انتخاب ابزار گفته شده و حرکت ماوس به داخل صفحه اصلی و کلیک کردن در آنجا یک دایره را رسم کنیم . سپس بر روی همین دایره رفته و با چهار بار کلیک کردن تعداد چهار مربع نیز بر بالای آن اضافه می کنیم . به همین ترتیب می توانیم تعداد دو عدد دیگر شکل مشابه را به همین ترتیب اضافه کنیم . البته می توانیم از این شکل ترسیم شده به کمک ابزار های  (select all objects) و (Duplicate objects) کپی گرفته و دو عدد شکل دیگر را نیز به صفحه رسم بیافزاییم ( برای اینکار ماوس را بر روی شکل ترسیمی برده و با نگه داشتن کلید ماوس آنرا به سمت دیگر صفحه حرکت می دهیم ، که اینکار تکرار پذیر است. ) در قدم بعد به چینش اشکال در سطح صفحه می پردازیم . این کار به کمک ابزارهای  و انجام پذیر است . همچنین برای دوران یا چرخش شکلهای ترسیمی مطابق با سلیقه تان از ابرار  استفاده کنید . تا اینجا مدل تحلیل عاملی تاییدی برای مثال حاضر رسم شده است . اگر بخواهید کار را تا همین حد انجام بدهید باید بین سه عامل مشخص شده کوواریانس برقرار نمایید این کار از طریق دستور Draw Covariances که در زیر منوی plugins در نوار منو ها قرار دارد قابل اجرااست . البته به صورت دستی نیز می توان با انتخاب پیکان دو سر  از جعبه ابزار این کار را انجام داد . اما ما در این مثال به دنبال آزمون مدل تحلیل مسیر نیز هستیم . از اینرو به جای اینکخ کوواریانس بین عامل ها را تعیین کنیم به ترسیم رابطه بین آنها از طریق پیکان یکطرفه براساس فرضیه های تحقیق می پردازیم . دقت داشته باشید برای متغیرهایی که به عنوان متغیر وابسته معرفی شده اند نیاز است  که یک مقدار انحصاری خطا که مشخص کننده واریانس باقیمانده است در نظر گرفته شود. تا بدینجا مدل خام مثال رضایت شغلی آماده شده که برای آشنایی با آن در زیر نشان داده شده است. 5 - نام گذاری متغیرهای مشاهده ای و پنهان پس از اینکه مدل آماده شد نیاز است که متغیر های موجود در آن را نام گذاری کرد.برای این کار بین دو دسته از متغیرهای مشاهده ای و پنهان تمایز وجود دارد . برای نامگذاری متغیر های پنهان کافی است با دستور Name Unobserved Variables از منوی plugins کلیه متغیر ها را نام نهاد . بعد از اجرای این دستور کلیه عامل ها عنوان ...,F1,F2,F3 نامگذاری و مقدار های خطا نیز با عنوان ...,e3,e2,e1 مشخص می شوند . برای تعیین متغیر های مشاهده ای یا می توان دقیقا همان عنوانی را که در فایل داده ها دارند را وارد مربعها نمود و یا اینکه از طریق کشیدن نام متغیر ها از لیست مربوطه به داخل مربع ها این کار را کرد . اگر می خواهید از روش اول استفاده کنید کافی است که بر روی مربع مربوطه راست کلیک کرده و با انتخاب Object Properties در داخل کادر مربوط به Variable name نام متغیر را مثلا X1,X2,X3,… وارد کرد . همچنین اگر خواهان استفاده از روش دوم هستید می توانید با احضار لیست کلیه متغیر ها از طریق کلید  موجود در جعبه ابزار و کشیدن هریک از متغیر های مربوط به عوامل در مربع های مخصوص این کار را انجام داد . البته شما این امکان را دارید که نام متغیر ها را تغییر داده و عنوان دلخواه را بجای آن قرار دهید . فقط  دقت کنید  که نام متغیر پنهان نباید عینا در داده های اصلی وجود داشته باشد . مثلا در اینجا ما به جای F1,F2,F3 که بطور سیستمی برای عامل ها تعریف شده اند نام آنها را قرار می دهیم ، یعنی (rezaiat,rotine,essteghlal) برای این کار بر روی یکی از عاملها راست کلیک کرده و باانتخاب گزینه Object Properties در داخل کادر مربوط به  Variable name بجای نام متغیر قبلی نام جدید را وارد می کنیم . 6 - درج عنوان و آماره ها  برای اینکه بتوان نام مدل و همچنین برخی از آماره ها را همراه نمودار مدل مشاهده کرد نیاز است که از کلید  استفاده نمود .برای اینکارپس از انتخاب کلید مزبور مکان نما را به داخل صفحه برده و کلیک می نماییم و کادری شبیه شکل زیر ظاهر می شود . در قسمت خالی زیر (Caption) عنوان مدل را تایپ می کنیم . همچنین می تون با اضافه کردن دو سطر جدید و درج دستورات زیر نام گروهها و همچنین نوع ضرایب استاندارد شده یا غیر استاندارد را نیز مشاهده کرد ، این دستورات عبارتند از :

format\ group\

در پایان کلید (ok) را فشار می دهیم . اگر مایل باشید نوع فونت ، اندازه و رنگ متن درج شده را تغییر بدهید . میتوانید با راست کلیک کردن روی متن و انتخاب گزینه (Object Properties) این کار را انجام دهید .

برای اضافه کردن آماره ها در زیر مدل نیز مراحل فوق را تکرار کرده و این بار دستور زیر را درج می کنیم.

D.F=\df

X2=\cmin

P=\p

7- آماده سازی مدل 

حالا مدل آماده تجزیه و تحلیلهای آماری شده است . اما قبل از این کار لازم است محقق آماره های مورد نیاز که در خروجی نرم افزار به همراه مدل تحلیل عاملی و تحلیل مسیر می آید ، را تعریف نماید .این کار از طریق ابزار  و تیک زدن گزینه های مربوط به جدول آن صورت میگیرد . این جدول به شکل زیر است . در منوی (Estimation) علاوه بر دو گزینه ای که به صورت پیشفرض مشخص شده گزینه (Estimate means and intercepts) را نیز تیک بزنید . شکل زیر این قسمت را نشان میدهد.

همچنین از منوی (Output) گزینه هایی را که در تصویر زیر تیک خورده است را علامت دار کنید .

8 - اجرای مدل

حال کافی است با انتخاب کلید نرم افزار را اجرا نماییم و مدل آزمون شده را مشاهده کنیم.اگر نرم افزار به درستی مدل را اجرا کند کلید  (View the output path diagram) فعال می شود و با انتخاب آن میتوان ضرایب را بر حسب استاندارد و غیر استاندارد بر روی مدل دید .

ضرایب مدل برحسب گروه های مختلف نیز قابل مشاهده هستند . اینها در واقع خروجی های مدل بر حسب ضرایب استاندارد و غیر استاندارد و گروه های مختلف است که قابلیت چاپ از منوی (File) یا کپی گرفتن از منوی (Edit) را دارند . در صفحه ی بعد مدل ضرایب استاندارد شده برحسب کل دو جنس به تصویر کشیده شده است .

در کنار مدل و ضرایب ارائه شده این نرم افزار آماره های دیگری  را در اختیار کاربر قرار می دهد که  با انتخاب کلید  قابل مشاهده اند . نمونه ای از این خروجی که مربوط به وزن های رگرسیونی متغیر های موجود در مدل است در زیر نشان داده شده است.